Τα δώρα του Άγιου Βασίλη, παιχνίδι ή εξαπάτηση ;

Μία προσέγγιση του μύθου από την οπτική της εκπαίδευσης που στηρίζεται στην πραγματική ζωή

Όσα χρόνια εργάζομαι στην εκπαίδευση η γιορτή των Χριστούγεννων και ιδιαίτερα τα έθιμα που είναι συνδεδεμένα με τον μύθο του Άγιου Βασίλη κυριαρχούν στον τελευταίο μήνα του έτους ακόμη και σε χώρες που δεν εορτάζονται ως θρησκευτική γιορτή. Αυτό πιστεύω συμβαίνει κυρίως επειδή οι ιστορίες και οι εικόνες που είναι συνδεδεμένες με τα Χριστούγεννα σε μεγάλο μέρος του πλανήτη, λειτουργούν ως πρόσκληση σε παιχνίδι είτε τις δέχεσαι ως μέρος μίας θρησκευτικής παράδοσης είτε όχι. Επίσης λαμβάνουν χώρα στο τέλος του χρόνου που είναι από μόνο του μια καλή ευκαιρία για εορτασμό και ανταλλαγή δώρων.

Έτσι σε πολλές Ασιατικές χώρες η φιγούρα του Άγιου Βασίλη με το έλκηθρο κυριαρχεί στους δρόμους όπως και η παράδοση ανταλλαγής δώρων χωρίς να υπάρχει οποιαδήποτε σύνδεση με θρησκευτική γιορτή.

Χωρίς να θέλω να μπω σε χωράφια κοινωνιολογικών αναλύσεων, αυτό που με ενδιαφέρει ως επαγγελματία της προσχολικής εκπαίδευσης είναι το πλαίσιο των συγκεκριμένων εορτασμών και πως μπορεί να έχουν θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή και τη μάθηση των παιδιών.

Έχοντας ζήσει τα Χριστούγεννα ως εκπαιδευτικός σε τρεις διαφορετικές ηπείρους και πέντε διαφορετικές χώρες κάτι κοινό που μπορώ να μοιραστώ από τις οικογένειες με τις οποίες έχω συναναστραφεί είναι η θετική διάθεση «μεγάλων» και «μικρών» να συμμετέχουν εθελοντικά σε συνθήκες προσποίησης, σε οικογενειακές ιεροτελεστίες και παραδόσεις καθώς και να συμμετέχουν σε κοινωνικές εκδηλώσεις προσφοράς και αλληλεγγύης.

Στα σχολεία Dorothy Snot μας η παράδοση που έχουμε δημιουργήσει επικεντρώνεται στην προσφορά η οποία είναι συλλογική και κορυφώνεται με ένα bazaar για το οποίο έχει συνεργαστεί όλη η κοινότητα. Το γιορτινό πλαίσιο, εντός και εκτός σχολείου, έχει τα χαρακτηριστικά μίας συνθήκης όπου κυριαρχεί η φαντασία, το παιχνίδι ρόλων, η σύνδεση με τους γύρω μας, η προσφορά καθώς και παιγνιώδεις δραστηριότητες όπου συμμετέχουν οι όλοι οι σημαντικοί ενήλικες τις ζωής των παιδιών (στολισμός δέντρου, γράμμα στον Άγιο Βασίλη, γιορτινός φωτισμός, οικογενειακές εξορμήσεις για δώρα κτλ.)

Στο πλαίσιο μιας εκτενούς και μακροχρόνιας έρευνας δύο φάσεων, η οποία διεξήχθη από τον Δρ. Rohan Kapitány του Πανεπιστημίου του Durham και τους συνεργάτες του, αναλύθηκε σε βάθος η σχέση μεταξύ της πίστης στον Άγιο Βασίλη και της ηθικής συμπεριφοράς των παιδιών. Η μελέτη, η οποία βασίστηκε σε δεδομένα που συλλέχθηκαν από περισσότερες από 400 οικογένειες κατά τις εορταστικές περιόδους του 2019, 2021 και 2022, κατέληξε πως η «βελτίωση» που παρατηρείται στη συμπεριφορά των παιδιών καθώς πλησιάζουν τα Χριστούγεννα αποδίδεται πρωτίστως στην ενεργή συμμετοχή τους στα εορταστικά τελετουργικά — όπως ο στολισμός, τα τραγούδια και οι οικογενειακές παραδόσεις — και στην ατμόσφαιρα κοινότητας που αυτά δημιουργούν. Συνεπώς, η «μαγεία» που προάγει την ηθική ανάπτυξη πηγάζει από τη βιωματική εμπλοκή σε κοινές πολιτισμικές πρακτικές που ενισχύουν τους κοινωνικούς και οικογενειακούς δεσμούς.

Ναι αλλά δεν είναι «ψέματα;»

Από το Κορεάτικό Chuseok και την Κινέζικη Πρωτοχρονιά έως τον Sinterklaas των Ολλανδών οι ενήλικες δημιουργούμε σενάρια που φυσικά συμπεριλαμβάνουν τα παιδιά τα οποία δέχονται και προσφέρουν δώρα σε έναν συμβολικό παιχνίδι μυθοπλασίας.

Στην προσχολική εκπαίδευση, υπάρχει ξεκάθαρη διαφορά μεταξύ μυθοπλασίας (που έχει στόχο την χαρά, τη φαντασία και τη προώθηση αξιών) και του ψέματος (που έχει στόχο την εξαπάτηση ή την αποφυγή συνεπειών)

Καθώς στην σκέψη των παιδιών κυριαρχεί η μαγική σκέψη (την οποία αντιμετωπίζουμε ως θεμελιώδη μηχανισμό σκέψης και όχι ως μειονέκτημα) πολλές φορές ακολουθούμε τα παιδιά στην δική τους πραγματικότητα. Πχ όταν συζητάμε τα χαρακτηριστικά του τέρατος που κρύβεται κάτω από το κρεβάτι ή το φανταστικό ταξίδι με αεροπλάνο έως το χωριό σε κάποια επαρχία (χωρίς αεροδρόμιο) . Επίσης, από την μεριά του εκπαιδευτικού, μπορεί στο πλαίσιο μίας δραματοποίησης ή ενός φανταστικού σεναρίου, τα παιχνίδια να πάρουν αποφάσεις και τα αντικείμενα να αποκτήσουν μαγικές δυνάμεις.

Έτσι τα Χριστούγεννα ως ένα συλλογικό παιχνίδι που συνδέεται με την φαντασία και την αλληλεγγύη, την σύνδεση με την οικογένεια και τον κόσμο που μας περιβάλλει μόνο θετικά έχει να προσφέρει στο παιδί.

Μπορεί η ιστορία του Άγιου Βασίλη να έχει αρνητικό αντίκτυπο στα παιδία ή στη σχέση μας μαζί τους ;

Τα χαρακτηριστικά των εορτών εφόσον περιγράφουν την εθελοντική και ενεργή συμμετοχή των παιδιών έχουν παιγνιώδη χαρακτηριστικά και όπως θα μας έχετε ακούσει πολλές φορές στο παρελθόν να λέμε το παιχνίδι παύει να είναι παιχνίδι όταν συνδέεται με στόχους, προσδοκίες και άγχος. Αν λοιπόν η γιορτή των Χριστουγέννων (και οιαδήποτε γιορτή) γίνει εργαλείο εποπτείας, αξιολόγησης «καλής» και «κακής» συμπεριφοράς καθώς και τρόπος πίεσης προς τα παιδιά τότε ναι μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στην ζωή και την ψυχολογία των παιδιών καθώς πλέον δεν εστιάζουμε στην προσφορά και στο μαζί αλλά στο εσύ (ήσουν αρκετά καλός/καλή;) και μάλιστα κάτω από ένα σενάριο όπου δεν κυριαρχεί η μυθοπλασία (όπως την ορίσαμε παραπάνω) αλλά στο ψέμα που έχει ως στόχο την εξαπάτηση (τα «καλά» παιδιά λαμβάνουν δώρα, ενώ τα «κακά» όχι).

Μπορεί το παιδί πληγωθεί όταν αποκαλυφθεί «η πραγματικότητα» ;

Η μετάβαση από τον μύθο στην πραγματικότητα σπάνια βιώνεται τραυματικά από τα παιδιά, αρκεί — όπως αναφέραμε — η ιστορία να μην έχει χρησιμοποιηθεί ως μέσο χειραγώγησης ή απειλής. Τα παιδιά, λειτουργώντας ως «μικροί επιστήμονες», νιώθουν συχνά περηφάνια και ικανοποίηση όταν κατακτούν την αλήθεια μέσω της δικής τους κριτικής σκέψης, καθώς αυτό σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα ωρίμανσης.

Όταν η «αποκάλυψη» γίνεται με σεβασμό και ειλικρίνεια, το παιδί δεν χάνει την εμπιστοσύνη του στον ενήλικα, αλλά αλλάζει ρόλο: παύει να είναι απλός θεατής και γίνεται «συν-δημιουργός» της μαγείας. Πλέον, το κάθε παιδί καλείται να διαφυλάξει το μυστικό για τους μικρότερους, μετατρέποντας την αρχική μυθοπλασία από μια ιστορία που «πίστευε» σε μια πράξη γενναιοδωρίας και ενσυναίσθησης που «προσφέρει», ενισχύοντας έτσι ακόμα περισσότερο τους δεσμούς της οικογένειας και της κοινότητας

Πότε είναι η κατάλληλη στιγμή να αποκαλύψουμε την «αλήθεια»

Η κατάλληλη στιγμή συνήθως μας «υποδεικνύεται» από το ίδιο το παιδί, όταν η έμφυτη περιέργεια και η αναπτυσσόμενη κριτική του σκέψη αρχίζουν να αμφισβητούν τη «μαγική σκέψη» που κυριαρχούσε τα προηγούμενα χρόνια.

Όταν το παιδί αρχίσει να εντοπίζει λογικά κενά στην ιστορία (π.χ. «Πώς προλαβαίνει να πάει σε όλα τα σπίτια σε ένα βράδυ;» ή «Γιατί το χαρτί περιτυλίγματος του δώρου είναι ίδιο με αυτό που έχουμε στο ντουλάπι;»), αυτό είναι το σινιάλο ότι είναι έτοιμο για το επόμενο στάδιο.

Σε εκείνο το σημείο, αντί να σκεφτούμε πως πρέπει να συντηρήσουμε τον μύθο «πάση θυσία» —μετατρέποντας τη μυθοπλασία σε εξαπάτηση — είναι προτιμότερο να επιστρέψουμε την ερώτηση στο παιδί: «Χμμ, ας το σκεφτούμε, εσύ τι πιστεύεις;».

Αυτή η προσέγγιση σέβεται τη νοημοσύνη του και του επιτρέπει να φτάσει στην αλήθεια με τους δικούς του όρους, ομαλά και αβίαστα. Έτσι, η αποκάλυψη δεν έρχεται ως διάψευση, αλλά ως επιβεβαίωση της ωριμότητάς του και ως πρόσκληση να συμμετέχει πλέον ισότιμα στη δημιουργία της γιορτινής ατμόσφαιρας για τους άλλους.

Για να σας βοηθήσω να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα, συγκέντρωσα παρακάτω 12 ενδιαφέροντα άρθρα και έρευνες, χωρισμένα στα δύο βασικά στρατόπεδα αυτού του μεγάλου debate.

Διαβάστε τις διαφορετικές απόψεις και θυμηθείτε πως, είτε επιλέξετε τον δρόμο της απόλυτης «αλήθειας» είτε τον δρόμο του «μύθου», το σημαντικότερο συστατικό είναι ο σεβασμός και η πρόθεση με την οποία προσεγγίζουμε την παιδική ηλικία.

Άρθρα :

Είναι λάθος να λέμε ψέματα για τον Άγιο Βασίλη :

Είναι Οκ να λέμε «ψέματα» για τον Άγιο Βασίλη:

Τα δώρα του Άγιου Βασίλη, παιχνίδι ή εξαπάτηση ;

Share this: